De voordelen van luchtdichtheid en ventilatie, twee handen op één buik

De voordelen van luchtdichtheid

Energie-efficiëntie

De thermische kwaliteit van de bouwschil en de luchtdichtheid van de constructie spelen een belangrijke rol. Ongewenste ongecontroleerde luchtstromen verhogen de nood aan verwarming. Simpelweg komt het hierop neer: hoe luchtdichter het gebouw, hoe minder luchtverversingen per uur (hoe lager de n50-waarde), hoe minder er moet worden bijverwarmd. En hoe meer je bijgevolg bespaart op je energiefactuur.

Warmtecomfort

Gebruikers van een gebouw willen doorheen het hele jaar een aangenaam binnenklimaat, met verse en gezonde lucht. Luchtdichtheid verhindert ongecontroleerde toe- en afvoeren van lucht. Van onaangename luchtstromen door scheuren, kieren en spleten. Uiteraard moet je dit wel combineren met een gecontroleerde aanvoer van verse én een afvoer van ongezonde lucht. Precies wat je verkrijgt via een ventilatiesysteem, dat uiteraard best werkt met warmterecuperatie.

Vochthuishouding

Mensen, dieren en planten zorgen permanent voor uitstoot van vocht in een gebouw. Tijdens koude periodes beweegt dit vocht zich samen met de warme lucht naar de buitenwanden van een gebouw en dringt binnen in de scheuren, kieren en spleten waar het condenseert. Gevolg: schimmelvorming, een ongezonde leefomgeving én op termijn zelfs mogelijke schade aan lichte bouwcomponenten en massieve constructies. De oplossing? Een luchtdichte gebouwschil.

Akoestisch comfort

Ook akoestisch zijn er voordelen. Beter geïsoleerde ramen optimaliseren het akoestisch comfort voor lage tonen, luchtdicht bouwen weert dan weer vooral hoge tonen. De wetgeving rond geluidshinder zal enkel strenger worden, want zoals het WHO stelt ‘noise is a silent killer’. Luchtdicht bouwen is dus meteen zorgen voor een beter welzijn.

Hoef je de hele gebouwschil luchtdicht te maken?

In theorie niet. Wanneer er bijvoorbeeld een garage geïntegreerd is, kan een gebouw nooit volledig luchtdicht worden gemaakt. Sowieso heb je dan een grote zwakke plek in het geheel. Best is om die ruimte niet op te nemen in het beschermde volume. En dus de aanpalende binnenruimtes als ‘aangrenzende onverwarmde ruimte’ te beschouwen en deze luchtdicht te maken.

Wat ons naadloos brengt bij een volgende vraag … Vele gezinnen willen besparen op de energie-factuur en beslissen daarom delen van hun gebouw niet te verwarmen. Is dat een goed idee? Kan je gebouwen die niet luchtdicht en geventileerd zijn, aan de koude overlaten?

Het antwoord daarop is niet eenduidig. In Scandinavische landen, bijvoorbeeld, is het idee van ‘winterruimtes’ ingeburgerd. Daaronder wordt een aaneensluitend geheel van goed geïsoleerde, luchtdichte en geventileerde volumes verstaan waar bewoners of gebruikers zich in terugtrekken tijdens de winter. De rest van het gebouw is bijgevolg de ‘zomerruimte’. Deze worden niet of nauwelijks verwarmd en worden pas weer beschikbaar zodra de temperatuur aangenamer wordt. In praktijk zien we dat dergelijke opdeling in onze vochtige contreien bijna onmogelijk is. Door niet te verwarmen zouden de ‘zomerruimtes’ snel degraderen. Een gebrek aan verwarming en verluchting zorgt immers voor vochtige ruimtes, waardoor schimmels vrij spel kunnen krijgen.

n50-waarde

De n50-waarde is in België de referentie om de luchtdichtheid van woningen te vergelijken. De waarde wordt gevolgd door een getal dat het aantal luchtwisselingen per uur voorstelt. Een n50 van 4 wil zeggen dat alle lucht van een gebouw bij 50Pa (vergelijkbaar met een matige wind) vier maal per uur wisselt via de kieren en spleten. Hoe lager de n50 waarde, hoe luchtdichter een gebouw. De n50-waarde wordt vandaag gemeten via de ‘blowerdoor’-test.

In België zijn er nog geen afdwingbare verplichtingen rond luchtdichtheid. De Belgische norm NBN D 50-001 van 1991 verstrekt enkel aanbevelingen.

Ventilatie en luchtdichtheid, twee handen op één buik

Belangrijk is het inzicht dat luchtdichtheid en ventilatie altijd hand in hand moeten gaan. Eigenlijk zouden ze beiden expliciet verplicht moeten worden. Zeker nu we een winter tegemoet gaan waar mensen minder gaan verwarmen en minder de ramen openen, zal er een sterke toename zijn van het aantal schadegevallen en schimmelvorming in woningen. Ventilatie is de eerste stap om dat probleem te vermijden.

Bij oude woningen rekent men vaak op ongecontroleerde luchtlekken, en dat is een ‘soort oplossing’, de vochthuishouding wordt daar door de vele scheuren en kieren gereguleerd. Maar dan stook je dus voor de planten en bomen buiten. Om nog maar niet over de CO2- uitstoot te spreken … Zodra je echter energieprestatie verbeterende ingrepen aan de buitenschil hebt uitgevoerd, is een dergelijke ‘natuurlijke ventilatie’ onvoldoende. Ook het dagelijks openzetten van ramen gedurende een korte periode – iets wat veel onwetende bouwpartners nu nog promoten – kan onmogelijk zorgen voor een goede vochthuishouding en een gezond binnenklimaat. Zeker in ons vochtige landje. Vroeg of laat krijg je maken met schimmelvorming en zelfs een aangetaste constructie.

Op dit moment worden dus tal van bestaande woningen extra geïsoleerd: schrijnwerk, dak, gevels, vloer … daarbij wordt vaak onvoldoende rekening houdt met dampspanning, vochthuishouding en ventilatie. Luchtdichting en ventilatie mee integreren zou problemen vermijden, maar die reflex is er nog niet, of nog veel te weinig.

Er zijn projecten met meer dan honderden appartementen waarbij er een luchtdichtheidseis n50 < 6 (minder dan 6 luchtwisselingen per uur) werd voorgeschreven voor ruimtes met een E20. Het mag en moet ambitieuzer. Warmtepompen en zonnepanelen gaan misschien 15 tot 30 jaar mee, terwijl de luchtdichtheid van een gebouw vandaag eigenlijk samenhangt met de structuur en hopelijk 60 jaar zijn rol vervult. Na 15 jaar kan je een andere warmtepomp plaatsen of een slimme sturing, maar de isolatie en luchtdichting zal pas opnieuw aangepast worden bij een zeer ingrijpende renovatie.

Een n50 van 1 zou ideaal zijn. Maar gemiddeld genomen vinden in onze woningen vier luchtwisselingen per uur plaats. De helft van de gebouwen scoort dus slechter.

De EPB-regelgeving moet evolueren naar EPB-met-bouwlogica. Waar er een duidelijke rangorde wordt gegeven aan uit te voeren ingrepen. Om optimale thermische waarden én een goede luchtkwaliteit te garanderen, is een perfecte luchtdichtheid én gecontroleerde ventilatie cruciaal. En dat geldt ook omgekeerd, een goed functionerende ventilatie vereist een perfecte luchtdichtheid.