Hoe stomen we gevels klaar voor de toekomst?

Duurzaamheid wordt op dit moment vooral uitgedrukt in energie-efficiëntie. Terwijl dit slechts één aspect is. Om de bestaande subsidiering daarbij ten volle te benutten treedt daarbij vaak een overdimensionering op, wat net niet duurzaam is. Eigenlijk zou de volledige ecologische voetafdruk van alle gebruikte gevelmaterialen - van grondstof tot verwerking en einde levensloop - in kaart moeten worden gebracht. Evenals alle winsten en verliezen daarbij. Zo kan dan het ‘duurzame optimum’ worden nagestreefd.

Dit artikel maakt deel uit van de Ronde Tafel Duurzame Gevelbekleding

Maar dat is nu dus niet het geval. Belangrijkste reden daarvoor is dat het energieverhaal makkelijk te becijferen is. Dat de economische voordelen kunnen worden uitgedrukt in terugverdientijd en winsten. En hoe je het draait of keert: indien er geen onmiddellijk positief effect is op de portemonnee van de bouwheer verdwijnt de ‘groene gedachte’ snel in het niets.

Crisis grondstoffenmarkt

Al zien we nu toch een voorzichtige kentering. En deze vanuit de sector zelf. Langzaamaan sijpelt het besef door dat onze huidige manier van bouwen op zijn limieten botst.

Katalysators zijn de post-Covid heropstart en de oorlog in Oekraïne. Beide events en de effecten ervan maken ons duidelijk dat onze economie erg afhankelijk is van de beschikbaarheid van grondstoffen en energie. De huidige situatie met schaarste, onbetrouwbare levertermijnen leidt tot substantiële prijsstijgingen en veel onzekerheid. Wordt het binnenkort beter? Wel, het ziet er niet goed uit. Wie een beetje uitzoomt ziet dat we onze beschikbare grondstoffen in sneltempo doorjagen. Iets waarvoor wetenschappers en groene jongens al jarenlang waarschuwen, maar waar we nu voor het eerst concreet mee worden geconfronteerd. De vraag dringt zich zo dan ook op: hoe moeten we omgaan met deze nieuwe realiteit? En dat antwoord vinden we in de circulaire economie …

Hoe circulair bouwen?

In onze huidige wegwerpeconomie importeren we grondstoffen op grote schaal en dumpen hen na gebruik als afval. De beschikbare grondstoffen geraken nu uitgeput, waardoor dit lineair systeem een eindig verhaal is. Op dit moment zijn we nog niet zo ver, maar door de schaarsheid wordt alles nu al fors duurder.

De circulaire economie – met circulair bouwen als onderdeel ervan - wil dit drastisch omgooien. Ombuigen naar een meer duurzame manier van bouwen. We moeten daarbij evolueren naar een gesloten cyclisch systeem, waarbij verdere uitputting van grondstoffen en groeiende afvalbergen tot het verleden behoren. Centraal daarin staat het sluiten van kringlopen.

In een circulaire economie worden gebouwen niet langer gezien als een statische eindhalte van materialen, maar als een materialendatabank. Materialen met een lange levensduur worden daarin tijdelijk ingebracht om later (makkelijk, zonder waardeverlies en met een zo beperkt mogelijke ecologische voetafdruk) te recupereren zodat ze een volgend leven krijgen in een ander gebouw. Dit principe geldt trouwens niet alleen voor grondstofkringlopen, maar ook voor energie, water … Het is een drastische, maar noodzakelijke uitdaging.

Bieke Claessens -

Waar staan we nu?

Op dit moment denken we met z’n allen helemaal niet circulair, enkel een kleine overtuigde minderheid is aan het pionieren. Een voorbeeld? Recent nog werd een compleet nieuwe, perfecte aluminium gevel afgebroken en gesloopt. Louter omdat de aangestelde interieurarchitect die gevel niet vond passen in zijn concept. Pure verspilling die aantoont dat er nog een lange weg af te leggen valt.

Elk bouwproject start nu met een ontwerp waarvoor materialen worden gezocht. In een circulaire economie zou dat precies andersom moeten. Eerst zouden we moeten onderzoeken wat aanwezig is, welke materialen voorhanden zijn. En van daaruit aan de slag gaan.

Materialen moeten we zien als legomaterialen. Op het moment dat het gebouw wordt afgebroken of een nieuw leven krijgt zouden ze moeten worden gerecupereerd, gesorteerd, gecodeerd met een QR-code of soortgelijk, geïnventariseerd en uiteindelijk opnieuw ingezet zonder waardeverlies. Maar dat is nu allemaal te duur. Afbreken, dumpen en nieuwe materialen laten aanrukken is nu veel en veel goedkoper.

Nood aan politieke daadkracht

Steeds meer bouwpartners raken overtuigd over de nood aan een nieuwe wind, een circulaire economie. Maar om echt wind in de zeilen te krijgen, missen we nog een positieve hefboom die het allemaal dwingender, concreter maakt.

Beste instrument daarvoor is een aangepaste regelgeving die circulair streven beloont en de huidige wegwerpmaatschappij bestraft. Duurder maakt. Idealiter zouden we voor elke grondstof, elk materiaal, elk systeem de milieu-impact moeten berekenen voor de gehele levensduur. En die doorrekenen in de prijs.

Een dergelijke (r)evolutie wordt moeilijk te verteren. Een weloverwogen, gedragen en gebalanceerde wetgeving is daarom cruciaal. Jammer genoeg ontbreekt het onze politiek aan visie. Al begrijpen we zeker dat een dergelijke complete omschakeling heel lastig te omvatten is in nieuwe wetgeving.

Een bouwmeester zou dit kunnen trekken. Een visie ontwikkelen en de eerste krijtlijnen uittekenen. Maar na de doortocht van de laatste bouwmeester die zijn nek durfde uitsteken zijn zij op dit moment politiek gekortwiekt. Waardoor ze bijna geen te ingrijpende veranderingen meer mogen promoten. Die evolutie zou best opnieuw herbekeken worden, bijgestuurd.

Werk aan de winkel

Het besef groeit dat circulariteit/ duurzaamheid meer dan een marketingtool moet zijn. Ecologische labels zeggen nu vaak te weinig over het product, de levenscyclus ervan, de productie. Om echt duurzame en circulaire oplossingen aan te bieden, hebben we de hulp nodig van alle bouwpartners. Zowel van fabrikanten, aannemers, architecten, studiebureaus als politici.

Op dit moment bereiden tal van fabrikanten zich voor op een eventuele circulaire omwenteling. Zo monitoren ze de herkomst van materialen, kiezen ze voor duurzame partners en kwaliteitsvolle materialen die een lange levensduur garanderen, onderzoeken ze montage en demontage, hergebruik, snelle en makkelijke integratie … Allemaal broodnodige en welkome stappen. Maar zoals gezegd is het toch vooral wachten op die politieke hefboom die echt voor een nieuwe manier van denken en uitvoeren moet zorgen.