Zwevegemse Kappaertsite combineert onderwijs en vrije tijd

Het project telt drie partners: de school voor buitengewoon lager onderwijs De Klim-Op met een basisaanbod en type 9 (autisme) die haar capaciteit wil optrekken van 135 naar 165 leerlingen, het deeltijds kunstonderwijs De Kunstacademie met ongeveer 900 leerlingen (vooral kinderen en jongeren naschools evenals een 120-tal volwassenen ‘s namiddags en ’s avonds) en de gemeentelijke vakantiewerking en naschoolse kinderopvang waaraan tijdens de schoolvakantie 250 tot 300 jongeren en op woensdagnamiddag gemiddeld 75 jongeren tegelijk deelnemen en die de gemeente wil centraliseren. Het Zwevegemse bestuur werkte voor dit project met een Open Oproep, waarbij ze zich beriep op de expertise van de Vlaamse Bouwmeester en zijn team. Een belangrijke uitdaging was het verzoenen van de eisen van de verschillende partijen, want de bouwheer wilde maximaal gedeeld gebruik. De ontwerpers werd gevraagd om de gebouwen en lokalen polyvalent en met duurzame materialen en technieken in te richten. Omdat het project deels wordt gerealiseerd met AGION-subsidies moesten ze tevens rekening houden met de subsidiabele bouwkost.

Ook een slimme herinrichting van het openbaar domein stond voorop. De ontwerpers moesten de basisaanleg (paden, toegangen, gras- en speelzones, fietsenstalling) realiseren volgens de toekomstvisie van het gemeentebestuur over een vlotte bereikbaarheid en doorwaadbaarheid in een frisse, multifunctionele parkomgeving. Een combinatie van geschakelde plekken moest divers gebruik faciliteren en de verharding moest functioneel en minimaal zijn. Daarnaast verlangde het bestuur een verkeersluwe schoolomgeving met prioriteit voor de zwakke weggebruiker. Er komt ook een fietsverbinding tussen Deerlijk en het centrum van Zwevegem en een veilige wandel-fietsverbinding tussen de wijk Kappaert/Stedestraat, de campus en Zwevegem-centrum over het kanaal Bossuit-Kortrijk en het bestuur bekijkt met De Vlaamse Waterweg de bouw van een fietsbrug over het kanaal. Twee projecten behoren niet tot de opdracht, maar zijn er wel mee verbonden: OC De Brug (de volwassenenafdeling Beeld van het deeltijds kunstonderwijs blijft nog minstens enkele jaren op de campus) en de ontwijde Sint-Jozef-Werkmankerk, die een ontmoetingsplek en polyvalente ruimte voor verenigingen en de partners op de site wordt.

Het gemeentebestuur wilde maximaal gedeeld gebruik

Tijdspad

“Het eerste project tijdens de vorige legislatuur voor de bouw van een Kunstacademie aan OC De Brug bleek financieel onhaalbaar zonder AGION-subsidies. We combineerden het met het buitengewoon onderwijs waarvoor een subsidiedossier liep bij AGION en voorzien zo een brede schoolwerking (buitengewoon en kunstonderwijs) met een vakantiewerking. Op 13 juli 2020 ging de gemeenteraad akkoord met de locatie van de Kappaertsite en de Open Oproep. Op 14 december 2020 keurde hij het mandaat en het protocol van de Open Oproep goed en in januari 2021 werd het project opgenomen in de publicatie Open Oproep van de Vlaamse Bouwmeester. Op 16 februari 2021 keurde het college de projectdefinitie goed. In maart 2021 organiseerden we een infomarkt en digitale infosessies”, meldt schepen van Onderwijs, Jeugd en Cultuur Isabelle Degezelle.

Anne Malliet, projectverantwoordelijke bij Team Vlaams Bouwmeester, en Vlaams Bouwmeester Erik Wieërs bezochten de site. “Samen met hen organiseerden we een ontwerpwedstrijd waarvoor 48 ontwerpteams een referentiedossier indienden. Hieruit koos de Vlaamse Bouwmeester een shortlist van zes kandidaten. Na een grondige evaluatie op basis van de portfolio’s met referenties en de visie van de teams selecteerde een jury met de Vlaamse Bouwmeester, een externe adviseur en een delegatie van de gemeente op 29 maart 2021 drie ontwerpteams: BDR bureau uit Turijn en Carton123 uit Jette, dmvA Architecten uit Mechelen en WERK Arkitekter uit Kopenhagen en Robbrecht en Daem architecten uit Gent. Tot september 2021 mochten ze een masterplan en een uitgebreid voorontwerp uitwerken voor de ganse campus met een nieuwbouw en de renovatie van twee bestaande gebouwen. Uiteindelijk presenteerden ze drie sterk verschillende ontwerpen”, meldt Annelies Steen, clusterverantwoordelijke Personeel & Organisatie (P&O) bij de gemeente, waaronder het gemeentelijk onderwijs valt, en projectcoördinator van de Kappaertsite.

Op 26 april 2021 waren een eerste briefing van de ontwerpers en een rondgang op de site met uitgebreide toelichting gepland. Op 31 mei 2021 kregen de ontwerpers een tweede briefing met bijkomende vraagstelling. Op 13 september 2021 moesten de offertes met de ontwerpvoorstellen worden ingediend waaruit een jury van medewerkers, mandatarissen, externe adviseurs en de Vlaamse Bouwmeester het ontwerp mocht kiezen dat het best aansloot bij de noden en wensen van de gemeente. Op 24 september 2021 stond een presentatie aan de gunningscommissie op het programma. Op 9 november 2021 wees het college de opdracht toe en in december 2021 volgde de gunning. Op 14 december 2021 werd de overeenkomst met de ontwerper in het college behandeld en eind die maand vond een toelichting in de gemeenteraad plaats, zodat ook de oppositie betrokken werd bij dit unaniem toegejuichte project.

“We wilden prijsbewust bouwen en een brede schoolwerking garanderen. We gaven enkel onze noden aan (aantal vereiste lokalen, aantal m² per lokaal, pedagogische behoeften), waaraan de ontwerpteams hun eigen interpretatie gaven. Ze stopten veel diversiteit in hun ontwerpen en werkten zonder interacties, wat drie boeiende resultaten opleverde waaruit we eerst niet konden kiezen. De drie finalisten mochten evenwel met de hulp van Anne Malliet hun project nog bijwerken en verfijnen op basis van de aandachtspunten en de bijkomende vraagstelling en op 15 oktober 2021 presenteren voor de jury in het Gemeentepunt”, weten Isabelle Degezelle en  Annelies Steen.

Robbrecht en Daem architecten viel uit de boot omwille van het budgettaire plaatje. “In de projectdefinitie was een budget van € 9,6 miljoen vooropgesteld en zij kwamen uit op € 14 miljoen gereduceerd tot € 11,6 miljoen; anders bleef hun concept niet overeind. Bovendien werd de vakantiewerking (in de inkomhal), waarvoor we een eigen lokaal wilden, o.m. akoestisch sterk benadeeld”, licht de schepen toe. dmvA Architecten-WERK Arkitekter hield zich wel strikt aan de budgettaire en timinggrenzen, maar voorzag daardoor prefab en lichtere materialen (polycarbonaatplaten en hout). “We hadden onze vragen bij de kwaliteit ervan en bovendien koos dit ontwerpteam voor één vierkant concept (mastodont) op het voetbalveld van de site”, luidt het.

Dat architect Joost Raes van Carton123 zijn voorontwerp bijschaafde, gaf de doorslag

Paviljoenen

BDR-Carton123 daarentegen sprak de jury sterk aan omwille van zijn campusmodel met paviljoenen en het duurzame materiaalgebruik. “Het hechtte veel belang aan onze aandachtspunten, vooral omdat op de site, waar het tso en het bso lokalen had, nog andere gebouwen moesten blijven staan”, leggen schepen Degezelle en Annelies Steen uit. Dat het team tussen eind september en eind oktober 2021 zijn voorontwerp nog grondig bijschaafde met veel aandacht voor licht, de open(bare) ruimte en de omgeving (mobiliteit, uitbreidingsmogelijkheden voor de Kunstacademie) gaf voor hen de doorslag. BDR-Carton123 kreeg in december 2021 het project toegewezen omwille van zijn expertise, zijn keuze voor paviljoenen zodat veel open ruimte gecreëerd werd in de omgeving en omdat het niet opteerde voor één hoge toren in deze woonwijk. Het ontwerp speelde ook in op de ligging langs het kanaal met een terras dat uitkijkt op het water. Een patio zuigt veel licht naar binnen en biedt een veilige ruimte voor de kinderen van het buitengewoon onderwijs. “Ondanks het relatief grootschalige programma hebben we getracht kleinschaligheid in te bouwen met deze patio en een loggia in het grote gebouw. Het gebouw met de polyvalente ruimte kan afzonderlijk gebruikt worden zonder dat je in de klassen moet komen, in tegenstelling tot bij de andere twee projecten”, duidt Raes.

Hij is samen met ir. arch. Els Van Meerbeek, die doctoreert en doceert aan de KU Leuven, vennoot van Carton123 architecten. “Onze bvba is in 2008 opgericht en stoelt op drie pijlers, naast architectuur ook onderzoek en lesgeven. Ze telt drie medewerkers en doet vooral middelgrote publieke projecten zoals een jeugdcentrum in Sint-Jans-Molenbeek en voort crèches, scholen en plekken voor ontmoeting. We realiseren voor de gemeente Dilbeek mee de school Begijnenborre en waren met Ae-Architecten en murmuur architecten genomineerd voor de Mies van der Rohe Award met de Standaertsite in Gent. Els en ik werkten voordien tien jaar voor De Smet Vermeulen Architecten als projectarchitect, maar sinds 2015 opereren we hier voltijds”, klinkt het.

BDR was met de Enrico Fermi-school in Turijn zelfs finalist voor deze award. “We zijn via Instagram met elkaar in contact gekomen, wat leidde tot een heel fijne samenwerking. BDR, geleid door Alberto Bottero en Simona Della Rocca, is een iets jonger maar gelijkschalig bureau. Tot ons team behoorde ook de Rotterdamse landschapsarchitect Joost Emmerik met wie we eerder al samenwerkten, STir uit Dilbeek voor de technieken, Sileghem & Partners architecten en ingenieurs uit Zwevegem voor de stabiliteit en een onderzoeksgroep van de KU Leuven o.l.v. An Heylighen gespecialiseerd in inclusief design in de breedste zin (voor rolstoelgebruikers, kinderen met een autismespectrumstoornis of visuele beperking)”, deelt Joost Raes mee. “Omdat de woonwijk voor een extra uitdaging zorgde op mobiliteitsvlak organiseerden we bovendien werksessies met Joost Raes, onze dienst Mobiliteit en het jonge Leuvense adviesbureau voor mobiliteit Suunta. Ze overliepen verschillende scenario’s zoals een kiss and ride, parkeerplaatsen en veilige afzetplaatsen voor kinderen. Er heerste ook een brede consensus dat de campus toegankelijk moest zijn voor voetgangers en fietsers, hulpdiensten en occasionele leveringen”, vult de schepen aan.

Ondanks het relatief grootschalige programma werd getracht kleinschaligheid in te bouwen

Dambordpatroon

De ongeveer 1 ha grote campus ligt achter een aantal huizen en is begrensd door de Stedestraat. De nieuwbouw omvat bijna 4.000 m². “Voor ons wedstrijdvoorstel begonnen we met een historische analyse van de site, waarbij we zagen dat de schaal van de gebouwen sterk terug te brengen valt tot de oude landbouwpercelen. Elk gebouw en het kerkhof met de vrije basisschool staan telkens op één perceel, het voetbalveld lag op twee percelen. Je ontwaart een dambordpatroon waarbij elk gebouwtje een relatief kleine voetafdruk heeft. Daarop legden we een rasterstructuur met daartussen landschapskamers omringd door groen of een haag die de ruggengraat van de nieuwe campus wordt en waardoor we een sterke hoofdfiguur bekwamen. We wilden die structuur voor het nieuwe gebouw voortzetten, maar merkten dat het grootschaligere complex 4.000 m² vergde. Vooral door die nieuwbouw haalden we het programma uiteen in kleinere deelprogramma’s met drie gebouwen die een kleinschaliger geheel vormen en passen in dat idee van een dambordpatroon. Ze hebben allemaal ongeveer dezelfde footprint, maar de klasvleugel heeft verdiepingen. Aan de meest publieke kant bevindt zich het administratieve gedeelte met de kantoren van de directie, de leraarskamer, een polyvalente zaal die iedereen kan gebruiken en de foyer”, verduidelijkt Joost Raes.

De schaal van de gebouwen viel sterk terug te brengen tot de oude landbouwpercelen

Elk van de drie gebouwen heeft een heel eigen volumetrie, waarvoor wordt teruggegrepen naar de Transfosite aan de overkant van het kanaal. Twee gebouwtjes hebben alleen een gelijkvloers, het grotere gebouw bezit een eerste en tweede verdieping met de klasvleugel. Het derde gebouw omvat ook een refter met een grote berging. Samen ontsluiten ze een centrale speelplaats, het hart van de school. “Dat zorgt voor een overzichtelijk geheel met links een polyvalente zaal en rechts de afzonderlijke refter en de aangrenzende overdekte en klassiekere verharde speelplaats”, licht de architect toe.

Van de twaalf schoolklassen zijn er zes bestemd voor type 9 naast kleinere leslokalen, therapielokalen en time-outlokalen (ondersteunende ruimtes). De refter krijgt een leskeuken voor de vakantiewerking en er kunnen workshops voor kinderen plaatsvinden. De polyzaal leent zich voor voorstellingen van het deeltijds kunstonderwijs en voor sport- en bewegingsactiviteiten met een uitschuifbare tribune voor De Klim-Op. “De combinatie tussen een beweeg- en auditieruimte is niet evident, maar we werken daar een goede oplossing voor uit”, belooft hij.

BDR-Carton123 koos vooral om budgettaire redenen voor klassieke Belgische massiefbouw met metselwerk en betonnen vloeren; die materialen gaan heel lang mee en kunnen makkelijk gebruikswijzigingen opvangen. “We hebben gezocht naar een eenvoudige structuur met relatief grote overspanningen en voorgespannen welfsels zodat binnen geen dragende tussenwanden nodig waren en zonder grote lasten met het oog op een maximaal hergebruik en dito levensduur. Voor de polyvalente zaal met relatief grote overspanningen werken we waarschijnlijk met grote houten gelamelleerde liggers. We weerden fossiele brandstoffen en kozen radicaal voor de duurzaamste technieken zoals een warmtepomp met geothermie, zonnepanelen en een ventilatiesysteem D. We doen ook aan hemelwaterrecuperatie en bestuderen of het hemelwater in een vochtigere hoek van het terrein op natuurlijke wijze kan infiltreren door daar een wadi te voorzien”, meldt hij.

Deze heel open campus biedt vele connecties en doorsteekjes met het stedelijke weefsel

Over de klasvleugel voor het buitengewoon onderwijs is samen met de KU Leuven nagedacht. “Sterke prikkels moeten hier vermeden worden. De circulatie in de klasvleugels vormt een lus met twee gelijkwaardige trappen om opstoppingen te vermijden; wanneer het druk is in één traphal neem je de andere. We concipieerden de gang in zigzagvorm met een verbreding aan de klassen voor de kapstokken zodat je elkaar makkelijk kan kruisen. De klassen voor maximum 15 leerlingen zijn telkens per twee gekoppeld met een tussendeur om deels klassiek aan schoolbankjes en een bord en deels rond een centrale tafel te kunnen werken. In elke klas en op elke verdieping bevindt zich een rustigere zithoek of ruimte waar kinderen zich kunnen afzonderen zonder dat het gebouw verlaten. De eerste verdieping van de klasvleugel bezit centraal een patio. Op de tweede verdieping biedt een loggia op de kop uitzicht op het kanaal. We benutten zelfs de donkere zone onder de patio als bergruimte voor de vakantiewerking en de school. We zetten het schoolgebouw zelfs eerder dwars op het kanaal, zodat alle klassen naar het noorden en het zuiden kijken”, signaleert Joost Raes.

Op het gelijkvloers komen nog drie kleuterklassen en een snoezelruimte evenals een deel van de vakantieopvang en haar berging. “Omdat de volwassenen op langere termijn misschien verhuizen van OC De Brug naar de site kan één extra paviljoen een oplossing bieden. In de nieuwbouw zitten vooral de muziekklassen; in de twee te renoveren gebouwen huizen Woord, Beeld en een gedeelte Muziek”, oppert de schepen. “De (eveneens gedraaide) foyer naast de polyvalente zaal is tamelijk ruim in functie van het deeltijds kunstonderwijs. Er is plaats voor tentoonstellingen terwijl een centrale ruimte kan fungeren als wachtruimte voor kinderen en ouders”, stipt Annelies Steen aan.

De landschapskamers van hun kant kunnen gevarieerd worden ingevuld met een grasveld, een voetbalterrein en ruiger begroeide stukken zoals een speelbos. “Die campusgrid en dat dambord doen verschillende plekken ontstaan. Deze heel open campus biedt vele connecties en doorsteekjes met het stedelijke weefsel”, beaamt Joost Raes.

Volgens de aangepaste timing moest tegen 1 juli 2022 het definitieve ontwerp van het project worden opgemaakt en op 15 juli 2022 de bouwvergunning worden ingediend. Tussen 1 september 2022 en 1 januari 2023 wordt het uitvoeringsdossier opgesteld. De aanbesteding loopt tussen 1 januari en 1 mei 2023. Tussen 1 juni 2023 en 1 december 2024 volgt dan de uitvoeringsfase met de werfopvolging. Schepen Degezelle en Annelies Steen willen in elk geval dat dit project zo snel mogelijk, liefst vanaf het schooljaar 2024-’25, in gebruik wordt genomen. “De nieuwbouw moet betrokken worden vóór de renovaties aan de andere gebouwen. De vakantiewerking hoopt op de zomer van 2024, maar verhuist liefst als alles klaar is na de renovatiewerken”, stellen ze.