Muzische leerThuis Melopee geeft kunsteducatieve toets aan Gentse Oude Dokken

De naam van dit 20 m hoge stadsgebouw verwijst naar een klankgedicht van Paul van Ostaijen dat terugkeert in de inkomhal. “Het gebouw heeft verschillende gebruikers: de Stad Gent behartigt de schoolinfrastructuur, het kinderdagverblijf en STIBO; de intercommunale FARYS baat de sporthal uit die wordt benut door de school en buitenstaanders en die ook onbemand kan draaien”, weten Kris Lauwereys en Dorien Jacobs. Kris is teamcoördinator Klantencoördinatie en Strategische Planning bij FM Onderwijs van de stad Gent, Dorien is siteverantwoordelijke van Melopee in Kris’ team.

Toen de haven wegtrok uit de stad liet ze hier sterk vervuilde gronden achter. Eind vorige eeuw werd overeengekomen dat de Stad Gent ze mocht ontwikkelen. Hiervoor schakelde ze het Gentse stadsontwikkelingsbedrijf sogent in. “Op een aantal gronden werden projecten ontwikkeld”, lichten beiden toe.

Een belangrijke vraag was: hoe krijgen we het ganse programma op dat 40 bij 60 m grote terrein?

In 2004 lanceerde sogent een competitie voor de opmaak van een masterplan voor de Oude Dokken. Het winnende ontwerp van het Rotterdamse bureau OMA organiseerde de bebouwing in stroken dwars op het kanaal afgewisseld met groene open ruimtes (brochettemodel). Er komen verschillende parken, drie grote wijkparken en een paar woongroenzones. Dit enorme gebied vlakbij maar slecht verbonden met het centrum zorgt voor een sterke uitbreiding van de stad. De beweegbare Bataviabrug voor fietsers en voetgangers verbindt het Stapelplein over het Handelsdok met de Koopvaardijlaan en ontsluit dit nieuwe stadsdeel. Als de Verapaz-autobrug, die de Muidelaan over het Handelsdok verbindt met de Afrikalaan, af is, kan de kleine ring verlegd worden.

“Deze plek had ook nood aan een school, een kinderdagverblijf en een sporthal. Xaveer De Geyter Architects (XDGA) won de ontwerpwedstrijd gelanceerd in 2014 door sogent in opdracht van de Stad en FARYS. De werken startten in 2017 en werden op 21 februari 2020 voorlopig opgeleverd. De bodem moest gesaneerd worden en een belangrijke vraag was ook: hoe krijgen we het ganse programma op dat 40 bij 60 m grote terrein? Daarom bouwden we gestapeld en voorzagen we op elk niveau een rechtstreekse uitgang naar buiten. Rond die buitenkamer kunnen klimplanten tot 20 m hoog groeien”, stelt Willem Van Besien, projectarchitect voor XDGA.

Het complex omvat vijf bouwlagen. Op het gelijkvloers bevinden zich een kinderdagverblijf voor twee groepen van 14 kinderen met keuken, vergaderruimtes, technische ruimtes en kantoren. Vanaf de hoofdingang vertrekt een grote trap naar de schoolverdiepingen. De school heeft een capaciteit voor 144 leerlingen in het lager- en 96 kindjes in het kleuteronderwijs, 28 kindjes in het kinderdagverblijf en een vijftigtal leerlingen in STIBO (Stedelijk Initiatief voor Buitenschoolse Opvang) op de eerste verdieping. Het schoolgedeelte huist op de eerste en tweede verdieping met centraal een dubbelhoge refter en daarrond de klassen (vier voor de kleuterschool op de eerste en zes voor de lagere school op de tweede verdieping). Op +3 en +4 bestrijkt de dubbelhoge sporthal bijna de ganse oppervlakte van het gebouw. Op +4 biedt een kleine strook aan de zijkant nog plaats aan een cafetaria met terras en een tribune. Op +3 zitten in die strook de kleedruimtes.

“Het ontwerp van De Nieuwe Dokken voorzag een publieke doorgang door dit perceel. Op niveau +1 ligt een terras met een glazen vloer over de publieke doorgang, die vervolgens afdaalt naar de grote trap en de speelplaats (niveau 0). Op +2 is er een koppeling met de speelplaats. Op +3 is er vanuit de sporthal een rechtstreekse uitgang naar het basketterreintje buiten”, duidt de projectarchitect.

De buitenstructuur bevat inox draadnetten die de speelplaats afscheiden en dienen als steun voor de planten

Transparantie

Het hoofdgebouw heeft een structuur in beton, het dak en de speelplaatsen bezitten een stalen structuur. “Die staalstructuur loopt rond het hoofdgebouw op de gevel, die is ingevuld met ramen en polycarbonaatpanelen met veel isolatie. De buitenstructuur bevat inox draadnetten die de speelplaats afscheiden en dienen als steun voor de planten. Ze is transparant en open om de kinderen in de publieke ruimte te zetten”, schetst hij.

Bouwheer sogent en architect werkten intensief samen met hoofdaannemer BAM Contractors en de studiebureaus Boydens (technieken), Ney (stabiliteit) en Daidalos (akoestiek). “De aannemer maakte zelf een BIM-model dat we voor de gegalvaniseerde staalstructuur gebruikten. Dit passiefgebouw bezit drievoudig glas, zonnepanelen en adiabatische koeling. Het regenwater wordt gerecupereerd van het dak van het hoofdgebouw en de speelplaats en mee gebruikt voor de koeling”, luidt het.

Verschillende speelelementen zijn geïntegreerd in de avontuurlijke speelplaats: een moestuin op een helling, een hellend vlak met rubber dat fungeert als klimmuur en een kinderparlement met een kleine zitput. Ook glijbanen en een zandbak werden voorzien. De school is tevens een muziekschool met een akoestisch perfect geïsoleerde muziekstudio. De trappen dienen ook als tribune en de ex-directeur speelde piano en gitaar. Het project werd bekroond met de Brussels Architecture Award en in 2021 met de Benelux Trofee voor Thermisch Verzinken en haalde de shortlist van de Mies van der Rohe Award. sogent won in 2021 de Prijs Wivina Demeester voor excellent bouwheerschap en de duurzaamheidscoöperatieve DuCoop veroverde met ZAWENT (Zero Afvalwater met Energie- en NutriëntenTerugwinning) de National Energy Globe Award 2020 voor België.

Dit is de eerste ZAWENT in België. “Het systeem kan rendabel toegepast worden in stadswijken of grote gebieden. Het mikt op de verbeterpunten van de traditionele dure en milieuonvriendelijke aanpak van afval(water) en een meer lokale benadering van afvalstromen”, citeert Stefanie Schreyen, manager Bouw bij sogent, uit een nota van Schipperskaai Development cvba ‐ DuCoop cvba.

De voordelen zijn legio. Zo wordt het zwarte afvalwater (fecaliën) zo geconcentreerd mogelijk samen met het vergistbare groen‐ en keukenafval ingezameld. Dankzij vacuümtoiletten wordt veel minder spoelwater (vaak drinkwater) verbruikt en komt het sterk geconcentreerde afvalwater in aanmerking voor vergisting. Daardoor gebruikt één persoon jaarlijks gemiddeld 2 i.p.v. 16 m³ en spaart een gezin 34 m³ drinkwater. “Bij vergisting komt methaangas (biogas) vrij, een hernieuwbare energiebron die kan worden omgezet in thermische energie en verdeeld via een warmtenet. Het grijze afvalwater draagt nog veel energie en verlaat het gebouw op zowat 28 °C. Via een warmtepomp kan daaruit de warmte worden teruggewonnen en afgegeven aan het warmtenet. In een grootschalige traditionele aanpak vergen afvalwaterinzameling en waterzuivering veel energie terwijl de ZAWENT‐processen inzake biogasproductie, warmteterugwinning en waterzuivering energie opleveren”, stipt ze aan.

De voedingsbestanddelen in het afvalwater en groen- en tuinafval (nutriënten) kunnen via ZAWENT worden teruggewonnen als struviet. De energie uit biogas en warmteterugwinning wordt afgegeven aan een lage-temperatuurwarmtenet naar Scandinavisch model. Zo wordt energie (terug)gewonnen uit lokale afvalstromen en beschikbaar voor ruimteverwarming en verwarming van sanitair warm water.

“Vergistbaar groen‐ en keukenafval wordt lokaal ingezameld. Er ontstaat minder restafval en minder vrachtwagens moeten rondrijden voor de inzameling. ZAWENT wordt ook aangepakt in een professioneel ESCO‐businessmodel met een breder dienstenpakket dan energie. Hierdoor hoeven de bewoners niet rechtstreeks te investeren in de installaties en ze kunnen coöperant worden in DuCoop. Vanaf een rendement van 6 % op het ingebrachte kapitaal krijgen ze alle extra resultaten uitgekeerd; zo worden ze sterk betrokken bij dit concept. ZAWENT draagt bij tot de circulaire economie en de verduurzaming van steden. Afval bestaat niet”, glundert Stefanie Schreyen.